Frenoloji

Franz Jozef Gali

Fizyonomiye yakın bir alan olan Frenoloji de karakter özelliklerinin tespiti konusunda değişik bir yöntem uygulamıştır.

"Frenoloji" terimi, Yunanca phrenos karakter, ahlak ve lygos kuram kelimelerinin birleşimidir. Frenolojinin gelişimi, Avusturyalı bir hekim ve nöroanatomist olan Franz Jozef Gall'ın çalışmalarıyla sağlanmıştır.

Gali, 9 Mart 1758 yılında Tiefenbronn'da (Almanya) doğmuştur. Gali, okul yıllarından itibaren arkadaşlarının yüz yapısı ile kişisel yetenekleri arasında bağlantı kurmaya çalışmış, örneğin, iri gözleri olan öğrenci arkadaşlarının iyi sözel hafızaya sahip olduklarım tespit etmiştir. Gall'a göre, bu hafıza türü kafanın, göz bölgesinin arkasında yerleşen kısmıyla ilintilidir.

Gali, eşya, yer, isim, sayı, söz ve gramer hafıza türlerini ayırarak onları kafanın belli yerlerine "koymuş", ayrıca cesurluk, dürüstlük, iletişimsellik gibi yeteneklerin, ebeveynlere karşı olan sevgi hissinin, nesil devam ettirme güdüsünün de alanlarını belirlemiştir. Bu tezlerini sistemleştirerek Gali ve talebeleri insanın ahlaki ve entelektüel niteliklerinin bulunduğu yerleri belirterek ayrıntılı bir kafatası haritası çıkarmışlardır.

Gall'ın kuramına göre, kişilik ve akıl, kafasında yerini bulan bölüm ve çizgilerin sınırlarını çizer. Bu bölümler beynin yüzeyinde, yani dış çeperinde yayılmıştır. Bu bölümlerden hangisi daha gelişmiş ve yayılmışsa, o bölümün karşıtı olan yetenek o derecede gelişmiştir.

Beyindeki bu gelişmeleri kafatasından izlemek mümkündür. Bu anlamda kafatası, insan aklının boyutlarını, yetenek ve becerilerinin sınırlarını gösteren bir haritadır. Böylece, Gall'ın öncülüğünde frenoloji (phrenology) oluşarak bilim tarihine girmiştir, ilginçtir ki Gali, bu terimi kabul etmemiştir. Nitekim, bu konuda şöyle söylemektedir: "Beni yeni bilim olan frenolojinin babası olarak adlandırıyorlar. Fakat bu böyle değildir. 'Frenoloji' kelimesi benim talebem Spurzheim tarafından ortaya atılmıştır. Ben ise bu terime karşıyım ve 'kefalolskopya', 'kranioskopya', 'kranioloji' terimlerini kullanıyorum". Az zaman içinde Gall'ın kuramına gösterilen ilgi ülke sınırlarını da aşmıştır. Fakat, Gall'ın kuramı daha ilk adımda politika ve din çevrelerinden sert tepkiler almış, hükümet Gall'ın kuramını zararlı bularak bu konudaki görüşlerini yaymasını ve tebliğ sunmasını yasaklamıştır.

Bundan dolayı Gali, Jean Gaspard Spurzheim ile birlikte Berlin'e gelerek faaliyetini burada devam ettirmeye başlamış ve bu faaliyeti Berlin'de bilimsel çevreler tarafından büyük ilgi ile karşılanmıştır. Gali, Almanya'nın nerdeyse tüm kentlerini gezip dolaşmış, her yerde tebliğler sunmuş ve konuşmalar yapmıştır.

Az bir zaman içinde Gali, çevresine çok sayıda taraftar toplayabilmiştir. Fakat, o Almanya'da fazla kalamamış ve Jean Gaspard Spurzheim ile birlikte Paris'e gitmeye karar vermiştir. Fransa'da büyük saygınlık gören Gali, yaşamının sonuna dek (1828) burada kalarak 5 ciltlik temel eserini tamamlamıştır. Gali 10 yıl içinde tamamladığı çalışmasında frenoloji alanındaki bilgileri bir araya getirerek sistemleştirmiştir: Genel Olarak Sinir Sisteminin ve Özellikle Beynin Anatomisi ve Fizyolojisi (Anatomie et physiologie du systeme nerveux en general et du cerveau en particulier, 18101820).

Spurzheim ise 1814 yılında Fransa'dan İngiltere’ye, göçmüş, 1832 yılında ise Amerika'ya gelerek çalışmalarını bu ülkede sürdürmüş, Harvard ve Boston üniversitelerinde profesörlük yapmıştır.

Frenoloji, o dönemde İngiltere ve Fransa'da gelişme ortamı bulmuştur. Bu ülkelerde süreli yayınları olan çok sayıda frenoloji dernekleri kurularak gelişmeye başlamıştır. Gall'ın araştırmaları Rusya'da da ilgiyle karşılanmıştır. Ştapslekar P. Puzino Avrupa'ya seferleri zamanı 18131814 yıllarında Paris'te Gall'ı dinlemiş, daha sonra eserini Rusça'ya çevirmiştir. 1816 yılında St. Petersburg'da Gali ve Spurzheim'm yeni sistemi konusunda kitap basılmış, fakat eserin materyalist ruhu birçok çevreler tarafından iyi karşılanmamıştır.

1824 yılında D.M. Vellanskiy "Gall'ın Kranioskopisi" adı altında açık dersler vermek istemişse de, bu kuram "Hıristiyan dinine karşı" olduğu için izin verilmemiştir

Gali 22 Ağustos 1828 yılında Paris'te ölmüştür. Eserleri:

"Philos.  mediz.  Untersuchungen ueber Natur und Kunst im kranken und gesunden Zustande deş Menschen" (1792);

"Anatomie et physiologie du systeme nerveux en general et du cerveau en particulier, ete." (1810 1820);

"Introduction au cours de physiologie du cerveau" (1808) "Sur les fonctions du cerveau" (1822);

2.2. Franz Josef Gall'ın Kafatası Haritası

F.J. Gali 1805 yılında yayınladığı "Yeni Anatomik ve Fizyolojik Sistem" adlı eserinde kafatası haritasını çizmiştir. 1. ve 2. şekillerde kafatasının önden ve yandan görünümü verilmiştir.

Gall'a göre 2,3,9,1521  rakamlarıyla işaretlenmiş yetenekler sadece insana aittir.  Diğer yetenekler insanların yanı sıra hayvanlara da aittir.

3. ve 4. şekillerde kafatası iki taraftan görüntülenmiştir: önden ve yandan...

 

 Şekil 1. Alın kısmı

1.  Fiziksel sevgi

2.  İyilik, şefkat, ihsan

3. Çelişki hissi

4.  Kişilik, bireylik, ferdiyet hissi

5.  Hilekarlık

6.  Hırsızlığa yatkınlık

7. Onur

8. Şöhret tutkusu, ihtiras

9. Tedbirlilik, dikkatlilik

10.  Eğitilme, ehlileştirilme

11.  Mekan içgüdüsü.

12. Yüz hafızası

13.  Sözel hafıza

14.   Benzerliyi hızlı algılama yeteneği.

15.   Metafizik akıl

16.   Zeka

17.   Şiirsel yetenek.

18.   İyi kalplilik, açık yüreklilik

19.   İmitasyon, taklit

20.   Dinsel içgüdü

21.   İstikrarlılık, dengelilik

22.  Tedbirlilik, dikkatlilik

23.   Kişilik içgüdüsü.

 

 

Şekil 2. Yan kısım

1.   Fiziksel sevgi

2.   Çelişki hissi

3.   Kişilik, bireylik, ferdiyet hissi

4.   Hilekarlık

5.   Hırsızlığa yatkınlık

6.   Onur

7.   Şöhret tutkusu, ihtiras

8.  Tedbirlilik, dikkatlilik

9.   Eğitilme, ehlileştirilme

10.   Mekan içgüdüsü

11.  Yüz hafızası

12.   Sözel hafıza

13.   Benzerliği hızlı algılama yeteneği

14.   Metafizik akıl

15.   Zeka

16.   Şiirsel yetenek

17.   İyi kalplilik, açık yüreklilik

18.   İmitasyon, taklit

19.   Dini içgüdü

20.   İstikrarlılık, dengelilik

21.  Tedbirlilik, dikkatlilik

22.   Kişilik içgüdüsü

23.   Görünümü muhafaza etme içgüdüsü

24.   Düşüncelerini kolayca ifade ederek konuşabilme yeteneği

25.   Ses hissi

26.   Mekanik içgüdü

27.   Sayısal his

28.   Dostluk, egemenlik altında olma.

29.   Suçluluk, hırsızlık.

 

Şekil 3. İnsan Kafatası

1.   Eğitilme yeteneği

2.   Kişilik hisleri

3.   Renk hissi

4.   Ses hissi

5.   Sayı

6.   Konuşma

7.   Dil yeteneği

8.   Sanat hissi

9.   Hırsızlık

10.  Benzerliyi hızlı algılama yeteneği

11.  Felsefi zeka (12 ile birleşiyor)

12.  Muhakeme hissi

13.  Organizatörlük yeteneği (9,1012,14) iyi kalplilik

14.  Dini konulara ilgi

15. Taklit, imitasyon hissi (14 ile birleşiyor)

 

Şekil 4. İnsan kafatasının yandan görünümü

1.   Eğitilme yeteneği

2.  Yer ve yön hissi

3.   Renk hissi

4.   Ses hissi

5.   Sayı

6.   Sanat hissi

7.   Hırsızlık.

8.  Benzerliği hızlı algılama yeteneği.

9.  Felsefi muhakeme

10. Zeka

11.  Organizatörlük yeteneği.

12.  İyi kalplilik

 

2. Yer ve yön hissi

13. Dini konulara ilgi

14. Taklit hissi.

15. Kararlılık.

16. Cinsel eğilim hissi.

17. Kişisellik hissi

18. Dostluk, asılılık.

19.  Savaşkanlık, yırtıcılık

20. Adam öldürme

21.  Hilekarlık

22.  Kibirlilik

23.  Şöhret tutkusu

24. Tedbirlilik, ölçülü davranma.

Gall'm sistemi dışında başka sistemler de mevcuttu (Örneğin, "Spurzheim sistemi"). Ayrıca ünlü frenoloji bilim adamı Casare Lombroso'yu örnek gösterebiliriz. Bir hekim olan Casare Lombroso mahkumların kişilikleri üzerinde incelemeler yapmış, bunların birçoklarını gözlem altında bulundurmuş, huy ve hareketlerini, düşüncelerini, yaşayış ve geçmişlerini araştırmış; cezaevlerinde ölen mahkumların cesetleri üzerinde otopsiler yapmıştır. Bütün bu deneylerden sonra Lombroso bazı insanların suçlu olarak doğdukları kanaatine varmıştır. Lombroso'ya göre, doğuşta suçlu adı verilen bu suçlular, bedenlerinde bulunan bazı gayri tabiilikler, stigmat veya anomaliler ile ayrılırlar.

Fizik,, biyolojik ve psikolojik olarak sınıflandırılan bu anomaliler onları iradeleri.dışında suç işlemeye yöneltir. Lombroso'ya göre, fizik anomalleri çeşitli suçlu kategorilerinde başka başkadır. Örneğin, adam öldüren ve hırsızlar, bakışlarının ve fizyonomilerinin belirtileriyle birbirinden ayrılırlar. Adam öldürenlerin bakışları soğuk, donuk, sabittir; gözleri kanlıdır. Hırsızlarda ise bakışlar hileli, hareketli ve gözler eğridir.

Yüz yapısı, beden yapısı ve insan karakter arasında bağlantı kuran görüşler belli bir zaman sonra eleştirilere uğramış ve hesap olunmaya başlamıştır. Fakat, bu sistemler, çağdaş psikolojide birçok hususta temel dayanak oluşturmuştur. Yüz biçimi ve beden yapısı, iç salgı bezlerimizin oluşturduğu dengeleşmeyle, karakter ve şahsiyet özelliklerimiz arasındaki ilişkiler, frenolojiyi geliştirenler tarafından bilimsel olmayan yöntemlerle araştırılmıştır. Ancak değişen çalışmaların özü değil, yalnızca yöntemleri olmuştur.