Kendisine güvenen biri insanlara karşı korunaklıdır, kimsenin delemeyeceği bir zırha bürülüdür.
- Henry Wadsworth Longfellow
Bir başkası tarafından küçümsendiğiniz oldu mu? Karşınızdakinin bir bakışı, ifadesi ya da söylediği sözler yüzünden kendinizi değersiz hissettiniz mi?
Bu gibi durumlarda ne düşüneceğinizi bilemezsiniz. Moralinizi düzeltmek yerine kendinizden şüphe edersiniz. Aşağılamalar yüzünden kendinizi kötü hisseder, belki de bu olayı yıllarca hafızanızdan silemezsiniz.
“Elbette bu tür olaylar sık sık yaşanıyor. Çünkü eleştirilecek çok şey var!’ diyebilirsiniz. Belki haklısınız. İnsanlar karşındakinin bakışından, giyim kuşamından, yaşam biçiminden, davranışından, çalışma performansından, konuşmasından hoşlanmayabilir. Bu durumda hoşnutsuzluklarını belli etmekten de geri kalmazlar.
Çoğumuz başkalarının aşağılamalarına ek olarak, kendi kendimizi küçük düşürerek, durumu daha da kötüleştiririz. Tatil için yola çıktığınızda, yaranıza önemli bir şeyi almayı unuttuğunuzu faik ettiğinizde ne yapardınız? Büyük olasılıkla olayı abartarak, kendi ‘aptallığınızdan’ şikayet ederdiniz. Yeterince duyarlı ve kendisine hakim olmayı beceren çok azımız derin bir nefes alıp, insanlığından ötürü kendisini mazur görür ve sorunu çözmeye bakardı; yani sorunla ‘başa çıkardı.’
Bu bölümde en sık görülen aşağılamaları inceleyip, bu gibi durumlar karşısında ne yapacağımızı tartışacağız. Aşağılayıcı davranışları dört başlık altında inceleyebiliriz: doğrudan sözlü aşağılama, dolaylı sözlü aşağılama, sözlü olmayan aşağılama ve kendi kendini aşağılama.
DOĞRUDAN SÖZLÜ AŞAĞILAMA:
‘SENİ APTAL!’
Bu davranış biçimi oldukça açık: Bir başkası tarafından yerin dibine batininsiniz. Örneğin, asansörden çıkarken birinize çarptığınızı farz edin. Karşınızdaki öfkeyle ‘Dikkat etsene biraz, aptal! Beni yaralayabilirdin.’ diye çıkışıyor. Bu tür aşın tepkinin amacı belli. Peki, siz yanıt verir miydiniz? Evetse nasıl?
Sözlü aşağılamalarla karşılaştığınızda, şöyle tepki verebilirsiniz:
• Karşınızdakinin konuşup, rahatlamasını bekleyin.
• Nasıl hissettiğini anlamaya çalışın.
• Hatalıysanız, aşağılansanız bile bunu kabul edin.
• Karşınızdaki kişinin tepkisine göre kendinizi ortaya koyun.
• Tartışmayı kısa kesmeye çalışın.
Tartıştığınız kişinin niyeti sizi küçük düşürmekse, bu önerileri izleyerek sorunu çözebilirsiniz. Tartışma alevlendiğinde derin bir nefes alıp, ‘Size çarptığım için üzgünüm. Kazara oldu. Sizi kızdırdığımın farkındayım. Ancak bana bağırılmasından ya da küfredilmesinden hiç hoşlanmıyorum.’ Sakin olmaya çalışın. Ses tonunuz, yüz ifadeniz ya da mimiklerinizle bunu belli edin.
DOLAYLI SÖZLÜ AŞAĞILAMA: “BİR KADIN İÇİN PEK DE FENA SAYILMAZ.”
Patronunuz, yaptığınız iş hakkında böyle bir yorumda bulunsa ne yapardınız? “Dün bana ilettiğin projede iyi iş başarmışsın. Dil bilgisi hataları rapora samimi bir hava katmış.” Ya da eşiniz size şöyle deseydi: “Bu giysiyi sana çok yakıştırıyorum, eski kıyafetler tam sana göreler.”? Şaşırır mıydınız? Bu tür ifadelerin ardında yatan asıl anlamlar nelerdir?
İma, aslında dolaylı öfkenin dışavurumudur. Stanlee Phelps ve Nancy Austin The Assertive Woman adlı kitaplarında dolaylı asabi davranış hakkında,ki gözlemlerini şöyle betimliyorlar: “...o, amacına ulaşmak için hileye başvurur, baştan çıkarmaya çalışır ya da aldatır.” Yazarlar; aldatıldıklarını ya da kandırıldıklarını hisseden kişinin, bu tür durumlarda sert tepki verdiklerini de ekliyorlar. Dolaylı asabi davranış, gizli bir saldın olarak kendisini dışa vuruyor. Phelps ve Austin, böyle davranan kişileri ‘kuzu kılığındaki kurda’ benzetiyorlar.
İmalı, küçümseyici sözler karşısında, kendinizi savunmak için öncelikle durumu tam olarak anlamanız gerekir. Bu gibi durumlarda karşınızdakine ne söylemek istediğini sorarak, sorunun netleşmesini sağlayabilirsiniz.
Karşınızdaki kişiden gelen yanıta göre duruma müdahale edin. Aslında böyle davranarak, çevrenizdekilere size nasıl davranmaları gerektiğini de öğretmiş olursunuz. Örneğin, patronunuz size, ‘iyi iş çıkarmışsın’ diyerek ilk cümlesini toparlamaya çalıştığında, ona ‘Teşekkür ederim, ama ne demek istediğinizi tam anlayamadım. Dil bilgisi hatası yapıyorsam, bunu bana açıkça söyleyebilirsiniz. Diğer türlü hazırladığım raporu gerçekten beğenip beğenmediğinizi anlayamıyorum.’ diye yanıt vererek, size karşı açık olması gerektiğini öğretebilirsiniz. (‘Sally Forth’ çizgi roman karakterini düşünün.)
Küçük şakalaşmalar evlilik ilişkilerine heyecan katabilir. Ancak çoğunlukla gizli düşmanlıklar, iğneleme kisvesi altında baş gösterir. Eşiniz sürekli olarak sizi iğneliyor olabilir, ama bunu yapmanın çok daha doğrudan ve daha az kırıcı yöntemleri de vardır.
Eşinizin niyeti size takılmaktan daha fazlasıysa, örneğin zaman ilerledikçe size çıkışmaya başlarsa nasıl davranırsınız? Size önerimiz, yukarıda anlattığımız yöntemleri adım adım izleyerek, bu sözlü aşağılamalara karşı kendinizi savunmanız. Ancak eşinizin sizi aşağılamaya devam ederek, tartışmayı daha ileri götürmesine hazırlıklı olun ve serinkanlı davranın.
Öte yandan eşinizden ne söylemek istediğini açıklamasını isteyerek, nasıl davranmış olduğunuzu daha net görebilirsiniz, iddialı davranışın temel amaçlarından birinin, iki tarafın da kendisini açık ve samimi biçimde ifade etmesini sağlamak olduğunu anımsayın. Çoğumuz, karşımızdaki insanın bizi sıkan davranışlarına anında tepki veremediğimizden, aklımızdan geçenleri imalarla kamufle ederiz. Belki de sorunun üstüne giderek, ilişkimizin devamlılığını sağlayabiliriz.
SÖZLÜ OLMAYAN AŞAĞILAMA: BAKIŞLAR VE MİMİKLER
Sözlü aşağılamalarla baş etmek, küçümseyici davranışların üstesinden gelmekten daha kolaydır. Müstehcen jestler ya da alaycı bakışlar karşısında kendimizi nasıl savunabiliriz? Karşımızdaki bize ağız eğdiğinde ya da sırıttığında ne yapabiliriz?
Ortada söylenmiş bir söz bulunmadığından, hatta hareketin faili kasti davranmadığından, sözlü olmayan davranışlarla baş etmek daha zordur. Çünkü mesajı doğru anladığınızdan tam olarak emin olamazsınız.
Karşınızdaki insan size açıkça sözlü olmayan biçimde sataşıyorsa, konuşarak karşılık vermeyi deneyin. Örneğin, ‘Ne yapmaya çalıştığını anlamıyorum. Bu bakışın ne anlama geldiğini açıklayabilir misin? Açık konuşmadığın sürece nasıl hissettiğini tam olarak bilemem.’ diyerek duruma müdahale edebilirsiniz. Bu noktada size hakaret edilmesine hazırlıklı olun ve yukarıdaki önerilerimize dikkate alarak yanıt verin.
İddiasız sözlü olmayan aşağılama en dolaylı küçümseme biçimidir. Biriyle konuşurken, karşınızdaki başka yere bakarsa ya da gülümserse, bunu sizi aşağılamak için yaptığını söyleyemezsiniz. Pekala bu kişi, farkında olmadan, alışkanlık eseri böyle davranmış olabilir.
Kasada para ödemek üzereyken, kasiyerin iç çekip, surat astığını düşünün. Bunu üzerinize alınmayıp, kasiyerin kötü bir gün geçirdiğini düşünebilirsiniz. Ancak canınız sıkılırsa, neden kasiyerle doğrudan konuşmayasınız? Ona ‘Yüz ifadenizden bir şey anlamadım.’, ‘Canınızı sıkacak bir şey mi yaptım?’ diye sorarak, neden böyle davrandığını öğrenebilirsiniz.
Başkasını sinirlendirecek bir şey yapmışsanız, bunu öğrenmeniz gerekir. Ancak hissettiğiniz tepkinin söze dökülmesinden sonra sorunu çözme yoluna gidebilirsiniz.
KENDI KENDİNİ AŞAĞILAMA:
‘Çok Adiyim!’
Çatışmanın görünen yönü resmin yalnızca bir parçasını oluşturuyor. Küçük düşürücü davranışların aslında içsel ve dışsal bileşenleri vardır. Kişinin kendisini aşağılamasının çözümü yine iddialı davranabilmesidir.
Başkalarına olduğu gibi kendinize karşı da iddiasız ya da asabi davranabilirsiniz. Kendinize yaklaşım biçiminize önem verin. Kendinizi küçümsüyorsanız, bu hissinizle yüzleşin. Duygu ve düşüncelerinizi açıkça ifade edin. Uzlaşma yolunu seçerek, kendinizle iddialı biçimde yüzleşin. Dürüst, açık ve samimi olun. Sıkıntınızın asıl nedenim anlamaya çalışın. Bunu, kendinizi tanımanız için kullanabileceğiniz bir fırsat gibi düşünün.
ÖZET
Aşağılanmaktan kimse hoşlanmaz. Kendinizle ya da bir başkasıyla yüzleşerek, durumu açıklığa kavuşturarak bu can sıkıcı durumdan kurtulabilirsiniz.
Aşağılamalardan kaçmayın ve bunlara boyun eğmeyin.
İçine düştüğünüz durumla baş etmek için adım atmaktan çekinmeyin. Durumu kendi açınızdan ve bir başkası için netleştirmeye çalışın.
Bu aşağılamalara katlanmak zorunda mısınız? Hayır! iddialı yanıt vermeyi, durumu açıklığa kavuşturmayı, duygularınızı ifade etmeyi, (gerçek ya da hayali) sorunu çözmeyi, kendiniz ve ilişkiniz hakkında yeni bilgiler edinmeyi öğrenebilirsiniz.