Arkadaşlık Arkadaşça Olmayan Bir Duruma Dönüştüğünde

Jan Yager

BAZILARI İÇİN, "yaşam boyu arkadaşlık" yaşam boyu süren bir evlilikten ibarettir. Tabi ki, bunlar da olumlu yaklaşımlardır: İki tarafa da mutluluk veren, karşılıklı yarar sağlayan, yaşam boyu sürecek arkadaşlıklar. Bunların yanında iki tarafa da zarar veren, onları mutsuz eden ve sona erdirilmesi gereken arkadaşlıklar da var. Başlangıçta çok iyi giden, insana mutluluk veren arkadaşlıklar... Ama eyvah! Bir anda telefonlarınıza çıkılmaz, mektuplarınız yanıtlanmaz ve arkadaşlık biter. Yıllar sonra siz hala ne olduğunu bilmezsiniz ve bu durum aklınızdan çıkmaz.

Bu konuda araştırmalar yaptığım ve arkadaşlık konusunda yazılar yazdığım yirmi yıl boyunca, arkadaşlık olgusunun nerelerden süzülüp geldiğini anladım. Bu konu, çok nadir olarak psikologlara, psikiyatristlere ve sosyologlara (bu kişiler genellikle sorunu çocukluğa, aile ilişkilerine dayandırırlar) danışılan bir konudur. Günümüzde bu konu, popüler magazin dergilerinde, aktüalite dergilerinde, günlük gazetelerde ve ayrıca internet sitelerinde ilk sıralarda yer almaktadır. Bizim arkadaş dediğimiz, kişiler arasındaki bu ilişki hakkında yazılmış birçok kitap da bulunmaktadır.

Arkadaşlık kesinlikle "keşfedilmiştir". Arkadaşlığın olumlu yanları sosyologların ve psikologların gösterdiği örneklerle numaralanarak sıralanmıştır. Bu bulgular, kişinin hayatında tek bir yakın arkadaşın olmasının yaşamını sürdürmesini kesinlikle kolaylaştırdığım kanıtlamıştır, hatta bu kişilerin yaşlandıklarında daha az kalp krizi geçirdikleri ve daha az kansere yakalandıkları anketlerle belirlenmiştir.

Öyleyse, Arkadaşlık Acıtmaya Başladığında adlı kitabın yazılmasına ne gerek vardı? Arkadaşlığın iyi yanları ve kişilere kattıkları konusunda bu kadar çok şey yazılıp çizilmiş olmasına rağmen, arkadaşlıkların kötüye gittiğinde kişinin ruhuna ne gibi zararlar verdiği ve nasıl yıkımlara yol açtığı konusunda hiçbir şey yazılmamıştır. Bir başka sebep de, mükemmel bir arkadaşlık sürdürürken kendinizi zararlı ve yıkıcı arkadaşlıklardan nasıl koruyacağınızda. Üstelik, arkadaşlığınız sizin istediğinizden daha düşük bir kapasite de seyrediyorsa, bu konuda başkalarından aldığınız yardımlar sizi daha büyük yıkımlara götürebilir. Olumsuz arkadaşlığınızın kaynağındaki sorunları araştırmalı; ebeveyn ve kardeşlerle ilgili olan sorunlara değinmelisiniz.

Bu kitap size yardım elini uzatmaktan gurur duyar ve karmaşık arkadaşlıkları nasıl anlayacağınız konusunda umut verir. Bir yandan olumlu ve yapıcı arkadaşlıklar kurarken diğer yandan da neden olumsuz arkadaşlıklarınızın olduğunu anlarsınız. Olumlu arkadaşlıklar kurarak bunun yeni arkadaşlar edinmek anlamına gelmesi gerekmez, zaten etrafınızda olan, ancak daha önce fark etmediğiniz kişiler olabilir kariyerinizi de farklı yönlere çevirme olanağınız olabilir. Örneğin, arkadaşlar size sadece iyi bir iş bulmanızda yardımcı olmazlar, aynı zamanda işinizde yükselmenizde de en az kendi becerileriniz kadar büyük rol oynarlar. Ya da arkadaşlar hayatınızın raydan çıkmasına ya da işten atılmanıza da sebep olurlar. 23 yaşında, yalnız yaşayan, öğretmen asistanı olarak çalışan Majorie'nin (bu onun gerçek adı değil) de başına gelen durum gibi. Majorie şöyle diyor:

Son altı yıldır en yakın olduğum arkadaşımla bir tartışma yaşadıktan sonra ona ağır bir not yazmıştım. 0 da patronuma giderek hayatının benim tarafımdan tehdit edildiğini söyledi, halbuki benim onu hiçbir şekilde incitmeyeceğimi bilmesi gerekirdi. Onun şikayetinden sonra bir buçuk senedir çalıştığım işimden atıldım. Ayrıca bu notu polise götürüp hakkımda bir suç duyurusunda bulunmuş, ancak polis notta hiçbir tehdit olmadığını söyleyip onu geri çevirmiş. Tüm bunların sebebinin benimle her zaman rekabet içerisinde olmasından kaynaklandığını düşünüyorum. Bunu yaparak kazandığını düşündü.

Ne yazık ki Majorie'nin örneği kesinlikle marjinal bir örnek değil. 45 yaşında, lllinois'de bir kurumda diyalog yazıcısı olarak çalışan evli bir bayan da işyerindeki bir bayan arkadaşının iftirası yüzünden işten atıldı. Baş diyalog yazıcısının ona karşı ilgisi olduğunu iddia etti, buna cinsel taciz adını vermişti. Bu durum her iki kişinin de motivasyonunu ve iş performansını bozdu. Ortaya atılan iddia kanıtlanamadı, ancak baş yazıcı yeterli denetim yapamadığı için işten kovuldu. 39 yaşında evli bir bayan olan Carol, bir çiçekçide hayallerinin işini bulduktan sonra üç arkadaşı tarafından öyle kötü ihanete uğradı ki "üç hafta ilaçlı tedavi görmek zorunda kaldı."

Bir iş ya da unvan kaybetmek çok kötü ve onarılması zor bir durumdur, ancak kaybedilen bir arkadaşı kazanmaya çalışmak çok daha kötü ve zordur. İşte fazla duyulmamış bir örnek: Colorado, Columbine Lisesi'nde iki genç sınıf arkadaşını ve bir öğretmeni öldürerek buna toplu intihar süsü vermeye çalışmışlar. İki çocuk, iddiaya göre fazla kalabalık olmayan bir yerde buna zorlanmışlardı, birlikte hareket ediyor gibi gözüküyorlardı, böyle bir olayı gerçekleştirme gücünü birbirlerinden almışlardı.

Mart 200 İ de olay tekrarlandı. California, Santee'de 15 yaşında bir erkek çocuk, yine zorbaların kurbanı olarak ortaya çıktı. Dört arkadaşını, bir yetişkini ve sınıf arkadaşlarım öldürdüğünü söyledi. Fakat daha sonra söylediklerinin şaka olduğunu iddia etti. Bir sonraki gün ise tekrar sınıf arkadaşlarını vurduğunu ve öldürdüğünü iddia ederek etrafa tehditler savurdu. Bu olay yüzünden üç aile mahvoldu, bir okul olaydan derinden etkilendi ve bir grup insan da bu olaydan dolayı çok üzüldü. Çocuğun gerçekten şaka yaptığı anlaşıldıktan sonra, arkadaşları diğer okullara nakledildi. Otoriteler, arkadaşlarını bu korkunç olayı anlatmaları için zorladılar.

Kötü arkadaşlıklar ve düş kırıklıklarını teşhis etmek için bu tür cinayet masallarına ihtiyacımız yok. Arkadaşlık ve arkadaşlık ilişkilerini araştırdığım yirmi yıl boyunca, arkadaşları tarafından düş kırıklığına uğratılan ya da sevgilisini en yakın arkadaşlarına kaptıran birçok insanla konuştum. Diğerleri ise hayatının işini arkadaşları tarafından kaybeden ya da bu yüzden arkadaşlığını bitiren insanlardı. Arkadaşlarına sırlarını veren ve bunları birkaç gün sonra olmadık kişilerden duyan birçok kadın ve erkekle konuştum. Arkadaşlık araştırmaları sırasında gözlemlediğim ve gördüğüm birkaç ihaneti daha sıralıyorum:

"Eski yakın arkadaşlarımdan bir tanesi ilgi duyduğum tüm kadınlara asılıyordu." (24 yaşında, bekar bir erkek.)

"Yakın arkadaşlarımdan biri erkek arkadaşımla uyuduğunu ve bunu birlikte de yapabileceğimizi söyledi." (37 yaşında, boşanmış bir bayan.)

"İşyerindeki en yakın arkadaşım, patronumuza gidip ikimizin de üzerinde çalıştığı bir projeyi kendi fikriymiş gibi lanse etti, oysa o proje tamamen benim fikrimdi ve ona birlikte çalışmayı ben önermiştim." (55 yaşında, iki kere boşanmış bir bayan.)

"Çok yakın bir arkadaşım evli olduğum için beni kıskanıyor." (44 yaşında, evli bir erkek.)

"Yakın bir arkadaşım ortada hiçbir neden yokken bana fiziksel olarak saldırdı." (23 yaşında, evli bir bayan.)

"Fazla yakın olmayan bir arkadaşım işyerinde benim hakkımda asılsız dedikodular yaydı." (50 yaşında, boşanmış bir anne.)

"Dürüstlüğüne gerçekten güvendiğim bayan hizmetçim, bekarlığa veda partimde benden para çaldı." (30 yaşında, evli bir öğretmen.)

"Ben herkese samimi davranan bir insan değilim, başıma gelen olaydan dolayı daha da çekingen bir insan oldum." (En yakın arkadaşı onu aşağılayıcı bir isimle çağırdıktan sonra gerçekten harap olmuş, ikisi de I 1 yaşındaymış.) (32 yaşında, evli bir anne.)

Kıskançlık bir kişinin kendine güvenini kırabilir ve hatta bir arkadaşlığı bile bitirebilir, aynı Brenda gibi. Michigan'da oturan, 40 yaşındaki Brenda müzisyen ve ev yapımı ile ilgileniyor: "Ben 90 kilo civarındaydım." diyor. "Şimdi ise 60 kiloyum. Benim arkadaşım 110 kilo. İlk birkaç kiloyu verdikten sonra benden uzaklaşmaya başladı."

Sevgiliyle yapılan bir dedikodu, bir arkadaşlığı bitirebilir. 31 yaşında bir eğitmen, "gerçekten yakın arkadaşı" ve iş arkadaşını, bir daire bulamadığı için kendisi ve eşi ile birlikte yaşamaya davet etti. Bu süre içinde arkadaşı eşine kur yaptı ya da gerçekten yakın arkadaşlık kurdu. Üstelik bu kişi onu işyerinde de utandırdı, onu öğrencilerinin gözünde kötü gösterecek hikayeler uydurdu.

Ancak bazı zararlı ve yıkıcı arkadaşlıkları görmek zordur. Arkadaşlığın ilk başlarında ya da birbirine kur yapma aşamasında, karşınızdaki kişi, size sevecen, iyi huylu, eğlenceli ve güvenilir gözükebilir. Arkadaşlık ilerlediği zaman kişisel problemler ortaya çıkar ve siz ister istemez kendinizi bunların içinde buluverirsiniz. Arkadaşlık yakın arkadaşlığa dönüştüğünde, karşılıklı beklentiler fazlalaşır kişisellik ortaya çıkar ve burada ortaya çıkan bir ihanet, insanı ilişkinin başında olduğundan çok daha fazla etkiler.

Üstelik, bu arkadaşlık iş ya da okul gibi hayatınızın geçtiği bir yerde cereyan ediyorsa, bunu yürütmek hepsinden çok daha zordur. Arkadaşlığınız ne kadar uzun olursa bunu sürdürmek bir o kadar kolay olur, çünkü artık yaptıklarınızın nedenini açıklamak zorunda değilsinizdir. Bu arkadaşlık, ancak gerçekten bir ihanet ya da düş kırıklığına uğratma ile bitebilir.

Bir arkadaşlık düş kırıklıkları, ihanetler ya da uygunsuz isteklerle bitmiyorsa bu arkadaşlıkta beklentiler de ona göre yol alıyordur. Bu durum 43 yaşında bir market kontrolörünün başına geldi. Bir arkadaşına kendi lehinde çıkan haberleri toplaması ve arşivlemesi için 150 dolar vermiş. Arkadaşı aldığı parayı cebine attığı gibi söz verdiği hiçbir şeyi de yapmamış. Bu arkadaşlık bitmediği halde, bir tanesi birbirlerini "yıllarca" görmeseler de ne kadar yakın olduklarını düşünüp durdu.

Arkadaştan gelen bir ihanet bazen kendine ihaneti de beraberinde getirir: Cinayet. 26 yaşındaki Don, evli ve baba. Don 15 yıldır, o şehir dışındayken karısı ile flört eden ve sonunda karısıyla kaçan arkadaşını öldürmeyi planlıyordu.

Bir arkadaştan gelen ve sebebi öğrenilemeyen ihanetler sıra dışı olaylara neden olabilir hatta insanı suç işlemeye itebilir. 38 yaşında evli bir hemşirenin başına gelen olay gibi: "Bir iş arkadaşım, hakkımda asılsız dedikodular çıkartarak beni sırtımdan vurdu, ayrıca başhemşireye yağ çekmek gayesiyle, onun benden nefret etmesine neden oldu." Ya da 49 yaşındaki bayanın kıskanç ve sinirli arkadaşının yaptıkları: "Mücevherlerimi çaldı."

Arkadaşlık konusunda yaptığım araştırmalar, çalışma gruplarımla yaptığım konuşmalar ve dağıttığım konferans notları sayesinde bana talk şov yapmam için birçok teklif geldi. Benimle röportaj yapanların sordukları sorular, yazdıkları yazılar beni bu kitabı yazmaya itti. Ancak ben daha ileri gitmek ve insanlara yardım etmek istedim. Neden bu tarz arkadaşlıklara başladıklarını anlamalarını ve bir daha böyle bir sorunla karşılaşmamak için daha dikkatli davranmalarını önerdim, sorunlarına sosyal çözümler getirdim. Arkadaşlardan gelen ihanetler günümüzde fazlasıyla arttı.

Bu kitabı yazmamın bir başka sebebi de biten arkadaşlıklardan duyulan utanç ve sıkıntının uzun yıllar sürmesidir. Bazıları için biten bir arkadaşlık biten bir evlilik gibidir. Yirmi yıldır yaptığım araştırmalarda şunu gördüm, hayatını birlikte sürdürebileceğin bir arkadaş bulursun; bu aynı hayatını birleştireceğin kişiyi bulmak gibidir ve bunun sonunun gelmesi birçok insan için düş kırıklığı ve yıkımdır.

Durumu abartırsak, 'arkadaşın sana ne yapmış olursa olsun o arkadaşlık kesinlikle bitmeyecek!' düşüncesi, gerçeklerin peşinden koşmak yerine masallara sarılmaktır.

Arkadaşlık Acıtmaya Başladığında adlı kitabın sizlere vermek istediği, yıkıcı ve zarar veren arkadaşlıklardan uzak durmanız için tavsiyeler vermek ve eğer başınıza gelmişse bu durumla nasıl başa çıkabileceğinizi göstermektir. Umarım bu kitabı okumak size hangi arkadaşlığı bitirmeniz gerektiği ya da onunla nasıl baş etmeniz gerektiği konusunda yardımcı olabilir. Eğer kötü arkadaşlar bulma konusunda büyük bir yeteneğiniz varsa, bu kitap, hayatınızda size yardımcı olabilecek, sizi doğru yola sevk edecek, kariyerinizde daha başarılı olmanızı sağlayacak arkadaşlar bulmanızı sağlayacaktır.

İsteyerek ya da istemeyerek, eski bir arkadaşınıza ya da her gün beraber olduğunuz bir arkadaşınıza ihanet ettiniz. İhanet edenin ihaneti özümsenmesi, ihanete uğrayanın özümsemesinden çok daha zordur, çünkü bundan sonra pişmanlık, vicdan azabı, üzüntü gibi karışık duygular ortaya çıkmaya başlar. İhanet eden siz iseniz kendinizi bağışlamak çok daha kolaydır, eğer siz ihanet edilen tarafsanız karşınızdakini affetmenin size kazandırabileceklerini bir düşünün.

Birçoğumuz kutsanmış, destekli, güvenilir arkadaşlarız. Günümüzde arkadaşlığın yararlarından söz eden ve arkadaşlığı öven birçok kitap var. Benim popüler kitaplarımdan olan, Arkadaş Değiştirme: Arkadaşlığın Gücü ve Size Hayatınızdaki Yardımları var örneğin.

Peki bir arkadaşınızın size ihanet ettiğini hissettiğinizde yardım için nereye gideceksiniz? İhanet, sizin güvendiğiniz; sevecenliğine, bağlılığına ve sevgisine inandığınız bir kişi tarafından güveninizin kırılmasıdır. O, ona olan güveninizi çiğnemiş olabilir, hakkınızda bir yalan söylemiş olabilir, diğer arkadaşlıklarınıza bir zarar vermiş olabilir ya da hayatınızın işine mal olmuş olabilir. Ruhsal durumunuzu kullanıp sizden yararlanmaya kalkmış olabilir, paranızı ya da sevgilinizi çalmış olabilir, size fiziksel bir zarar vermiş olabilir ya da bir kişinin ölümüne neden olmuş olabilir. Bu arkadaşlar her zaman gerçek arkadaşlar mıdır? Bir arkadaş bütün bunlara nasıl kalkışabilir? Bu arkadaşlık baştan beri böyle miydi yoksa sonradan mı bu duruma geldi? Yanlış yöne ne zaman döndü ya da bu arkadaşlığı bitirmek en iyi çözümse siz bunun için neler yaptınız? Eğer durum değişti ise siz bu durumu halledebileceğinizi nasıl düşündünüz ve bundan nasıl emin oldunuz?

Bu sorulara cevap vermek istiyorsunuz... Kitabın size kazandırmak istediği diğer bir meziyet ise kendi sorularınızı kendinize sorup kendi cevaplarınızı bulmaktır. Bazılarınız bu yolda tek başına yürümeyi seçebilir, bazılarınız ise yardım almak isteyebilir. Eğer yardım almak istiyorsanız ya da profesyonel birine başvurmanızda fayda var.